30 urte zituela, mendira joan zen basoko suteak itzaltzeko eta arrantza eta ehiza zaintzeko, eta, harrezkero, ez du atseden hartu ingurumena babestu eta zaintzeaz. Duela hamar egun arte, botak zintzilikatu dituela. Manuel Olariagak, zeinari Txomingorri deitzen dioten eta Azkoitiko herri gipuzkoarrekoa den, erretiroa hartu berri du basozain gisa. Lanbideari dagokionez; izan ere, norbera ez da inoiz lan horretatik guztiz erretiratzen. Basoak eta mendiak izan dira bere bizitza, eta haietan barrena segituko du, magiak norbera harrapatzen duenean ez baitago atzera bueltarik.

Gaur, Basozainen Nazioarteko Egunean, basozain honekin hitz egin dugu, zeinak “oso gustuko izan duen lana izateko zorte izugarria” izan duen eta “izugarri zoriontsu” egin duena, nahiz eta inoiz sastadaren bat sentitu duen bihotzean. Pasioz hitz egiten du Manuelek. On hutseko bere aurpegi alaiak barre egiten du eta hunkitu egiten da atzera begiratzean. 66 urterekin erretiro lasaia irabazi du, ia 40 urtez naturaren alde egin ondoren. Egoera berria estreinatu du emaztearekin eta alabekin, zeinei Menorcara bidaia bat oparitu dien; bertatik lur hartu berri dute.

Mendiak, bere grina

Azkoitiar honek bere lanbidea bere bizimodu bihurtu du eta, are gehiago: bere grina. Izan ere, basozain izatea ez zen bokazio bat izan hasieran. Gurasoen baserrian lan egiten zuen eta “oinarri handirik gabeko” lanak kateatzen zituen.  Mekanikari edo arotz lanak egiten bukatzeko aukera gehiago izan zituela aitortzen du. Baina 1986an oposizio batzuetara aurkeztu eta zerrendetan sartu zen. “Horrela sortu zen, besterik gabe”, dio Txomingorrik. 1994an lanpostu finkoa lortu zuen. Lehen urteetan izan ezik, Eibar, Elgoibar, Plazentzia eta Mendaro inguruko basozain izan da beti. Gipuzkoako lau udalerri horiek bere ardurapean egon dira.

Natura zaintzea eta laguntzea

Era askotara deitzen zaie: basozainak, ingurumen-agenteak, ranger-ak… Baina Manueli izen hau gustatzen zaio: inguruko basozaina. Bere lana natura babestea eta arriskuan jartzen duena zigortzea izan da. Mendietako ‘polizia’ moduko zerbait. Bera baino hoberik ez dago ia lau hamarkada hauetan egin dituen zereginen deskribapen zehatza egiteko, berak mendietako jabeak zaindu eta lagundu eta haiei aholkuak ematea gisa laburbiltzen dituenak: “Zuhaitzak mozteko baimenen izapideez, baimenik gabeko eremuetan ezustekoak saihesteko inausketaren kontrolaz, landatzeko baimenen izapideez, edozein gauza erretzeko ematen diren baimenez, baina, batez ere, zuhaitzak moztearen hondarrez eta suteen jarraipenaz arduratu naiz; suterik sortzen bada, suteak itzaltzeko izapideak zuzentzeko ardura dugu; fauna eta flora zaintzeko ardura dugu”.

“Nik, zehazki, bisoi europarra zaindu behar nuen, galtzeko zorian dagoen espeziea, Gipuzkoako errekak dituena habitat gisa. Erreken ibaiertzak behar bezala mantentzen saiatu behar da, ekosistema hori suntsi ez dadin”.

Lasaitasuna mantentzea

Manuel zoriontsu agertu da elkarrizketa osoan. Bere erretinan mendiak gelditzen dira, nahiz eta tarteka jokaldi makurren bat egin. Inoiz ez duela beldurrik sentitu dio. 2006ko udaberriko egun hartan ere ez, usoaren pasean, isileko ehiztari batzuk Hondarribiko mendi batean ezkutatu zirenean. “Ikusi genituen, hurbildu ginen eta horietako bat oldarkor jarri zen, eta eskopetarekin apuntatu gintuen. Une horretan ez nintzen arriskuaz jabetu, baina erasan egin ninduen asko. Geroago, edozer gertatu ahal izan zitzaigula pentsatu nuen. Tentsio-une horietan, lasaitasuna mantendu behar duzu, eta ez jarri beren parean”, gogoratzen du Manuelek.

Besarkada

Txomingorriren bizitza anekdota, une eta oroitzapenez beteta dago. Batzuk besarkada hunkigarri eta eroso batean amaitzen dira. Menditik erreskatatu dituen pertsonen zerrenda amaigabea da, baina buruan leku berezia du Topinburu mendian (Eibar) galdu zen Durangoko bikote gazte batentzat. Atzo izan balitz bezala gogoratzen du: “Etxean nengoen. 2006ko abuztuaren 10a zen. Bi neska-mutiko galdu zirela esan zidaten. Elur izugarria sartu zen eta ez zen metro batera ikusten. Ez zuten ia bateriarik mugikorrean. Baina haiekin hitz egin ahal izan nuen”.

-Manuel: Non zaudete?

-Bikotea: Ez dakigu mendiaren izena. Eibarko Txonta auzotik sartu gara.

-Manuel: Eta ikusi duzue zerbait?

-Bikotea: Erdi abandonatutako etxea.

-Manuel: Egon lasai, gutxi gorabehera badakit non zaudeten…

Horrela, Manuel bi pertsona horiek erreskatatzera joan zuen, hainbestetako bat. Tokitik ez mugitzeko eskatu zien arren, iritsi zenean ez zeuden. Mugikorrak bateria agortzear zuen, baina hala ere azken deia egin ahal izan zuen.

-Manuel: Non zaudete? Ikusten duzue errepikapen-antena bat?

-Bikotea: Bai.

-Manuel: Eskuinetara?

-Bikotea: Lehen eskuinetara ikusten genuen, baina mugitu egin gara. Orain, gure ezkerretara dago.

Berehala aurkitu zituen, eta gainerakoa historia da: “Emozioa, batez ere neskarena, grabatuta daukat. Biak dardarka zeuden eta besarkada bat eman zidaten… Une horretan gauza bat sentitzen duzu bularrean (‘ayba dios’, hasperen egiten du), baina nik ez dut beste munduko ezer egin. Itsu baten txakur gidaria bezalakoa da”, gogoratzen du apaltasunez Manuelek.

Sentsibilitate berezia

“Denborarekin, basozainek sentsibilitate eta orientazio-zentzu bereziak lortzen ditugu”, dio Manuelek. Hain da horrela, ezen “begiak ixten baditut, mendietako ibilbide guztiak buruz ikusten ditut” ziurtatzen duela.  Bakardadea izan arren: “Ordu gehienak, inguruko basozainak bakarrik gaude”. Bere patruilako laguna ikuskizun berde hori izan da ia beti, natura, hain zuzen ere, zeinarengandik hainbeste ikasi duen.

Manueli basoari begira zer ikasi duen galdetzen zaionean, mututu egiten da, baina segundo batzuen buruan, hau ezartzen du: “Denboraren iragatea… Natura ikusiz, norberarengan sortzen diren emozio guztiez jabetzen gara. Mendi baten erdian zaudenean, zure zigilua, eskua… utzi nahi duzu, hainbeste urte pasatu dituzun lekuan egon daitezen”.

Tiro baten oihartzuna

Ia 40 urtez, suteak itzali ditu, pertsonak eta animaliak erreskatatu ditu, basoak arduraz zaindu ditu eta naturaz gozatu du pazientziaz. Bere unerik tristeena 2006koa da. Arratsalde batean, bere mugikorra jotzen hasten da: gazte bat desagertu egin da. Egunero erritu bera egiten zuen: gurasoen etxetik 7:15ean ateratzen zen, zakur batzuei jaten ematera joaten zen eta hortik lanera. Lanean agertu ez zenean eta etxera itzuli ez zenean, alarmek jo zuten. Ama konturatu zen eskopeta eraman zuela. Zakurrei jaten ematen zien tokian agertu zen autoa. “Jendea bikoteka elkartu zen aztarnak bilatzeko, baina ni bakarrik joan nintzen. Haritz eta pago basotxo batean mutil batekin topo egin nuen. ‘Iepa’ pare bat trukatu genituen. Zer egiten zuen galdetu nion. Eta perretxikoak biltzen ari zela esan zidan. Desagertu zen mutiko baten bila nengoela esan nion nik. Agur esan genuen”, gogoratzen du Manuelek.

Basera jaitsi zenean, Manuelek topaketa hori kontatu zuen, baina, antza, deskribatutako arropa ez zetorren bat eta inork ez zion garrantzirik eman. Handik gutxira, kongregatuen zalaparta eten egin zen, helmugarik okerrena iragartzen zuen tiro burrunbatsu baten oihartzunarekin. Bilatzen ari ziren mutila Manuelekin hitz egin zuen bera zen. “Askotan pentsatu dut, eta mila buelta eman dizkiot. Norbaitek argazki bat erakutsi izan balit…”, damutzen da Manuel, lanbide honek kolpe batez ezabatzeko egunen bat izan duela jabetuta.

Suteak, basoen gaitza

Bizitzak aurrera egiten du. Eta naturak ere bere bideari jarraitzen dio. Sute asko bizi izan ditu Manuelek; gogorrenak, 1989ko abendukoak, 5 egun baino gutxiagotan 30.000 hektarea baso eta sastraka suntsitu zituztenak, Euskadiko baso-masaren %10. “Hemen urtarorik arriskutsuenak udaberria eta udazkena dira”, azaldu du.  Gaurkotasun osoz, basozain honek ez du zalantzarik egiten hau baieztatzean: “baso-suteak mendietako gaitzik handiena dira. “Baita gizakiak ere, gureak ez diren lurrak inbaditzeko joera baitugu. Gure esku dago gure basoen osasuna babestea”.

Lurralde erdia erretzen ikusteak “pena handia” ematen dio Manueli. “Lur jota geratzen naiz (hunkitu egiten da)”, dio basozain honek, eta galdera hau egiten du: “zer espero die etorkizuneko belaunaldiei hain luzea ez den epe batean?”. “Oso oso oso gaizki goaz”, errepikatzen du. “Zamoran 60.000 hektarea erre dira. Zenbakiak oso hotzak dira, baina ankerkeria bat da. Klima-aldaketaren honekin guztiarekin, okerrera goaz. Hemen lehen hazten ez ziren zuhaitzak ikusten ditut, eta orain urte osoan hazten dira. Duela 30 urte, hemen ia ez zegoen lehorterik, eta orain larre askok lasto-kolorea dute; edo egun batean bi hilabeteko euria egiten du”, kexatu egiten da.

Lagunak diren lankideak

Manuel basozain apala izan da. Argi du basozainak, askorentzat, “natur ingurunearen interesak zaintzen dituzten langile nekaezinak” diren arren, beste batzuek “egun osoa mendian ezer egin gabe igarotzen dugula esaten digute”. Hala ere, uste du gizarteak irudi horri buruz duen pertzepzioa “aldatu egin dela onerako, hurbilagoa dela”.  

Jendearekin harremanak izatea gustuko duen gizon aktiboa da, eta harrotasunez onartzen du “lagun asko egin dituela lan honetan (etsairen bat ere, xuxurlatzen du). Zorte handia izan dut inguruan izan dudan jendearekin”; eta nabarmentzen du bere lanbidearen “politena” “adiskidetasuna” izan dela.  “Hainbeste gozatu dut lanbide honetaz! Beti pozez joan naiz lanera. Bizitzea eta familia bat sortzea lortu dut oso atsegina izan den lan batekin”, hasperen egiten du basozainak. Hori da bere arrakastarik handiena.

“Mendiaz gozatzen jarraituko dut”

Orain, erretirorako ateak irekitzen ditu, pozez eta alai. Naturaz, faunaz eta floraz gozatzea da haren zaletasuna. Mendizaletasuna eta eskalada egitea gazteentzako uzten du. “Ni ez nago horretarako!”, esan du. “Nirea zuhaitzak ikusi eta sailkatzea da, eta gauza bera lore eta landareekin. Orain, egun onez gozatu nahi dut naturan, eta bistez ere, zuhaitzez gozatu”, dio. Naturan paseatzeko beste modu bat.

“Orain ez dut hain erantzukizun zuzena. Mendiaz gozatzen jarraituko dut (nire bizi-trena dena), osasuna neure alde dudan bitartean eta, jakina, familiarekin ere egongo naiz aldi berean”, dio Manuel Olariagak, ingurumena zaintzeko eta natura ikusteko eta sentitzeko helburu polita duen lanbidearen eguneroko zati izan den gizonak. Oraindik aholku bat geratzen zaio etorkizuneko basozainentzat: “Mendiaren eta naturaren lagun egin behar gara. Bizikide gisa hartu eta hori gizarteari transmititzen jakin.”

Basozainen Egun zoriontsua izan! Bizitza zoriontsua izan, Manuel Olariaga!