Gaur Baskegur eguna ospatzen da, egutegiari leial eutsi dion hitzordua, hain zuzen ere. Horretan, Euskadiko enplegu guztiaren % 2a osatzen duten eta euskal basoko sektorea ordezkatzen duten pertsonek haien lana eztabaidatu eta horren garrantzia nabarmentzen dute. Oskar Azkarate, Baskegur elkarteko zuzendari nagusia, Euskadiko basoa-egurra sektorea ordezkatzen duen elkarte profesionala, Zamudiora joan da, Hannoverko Ligna azokatik, Sevillako PEFC Batzar Nagusitik eta Tallineko (Estonia) InnovaWood batzarretik egindako bidaiaren ondoren. Bere lanaren zale amorratua izanik, Azkarate basoaren kudeaketa ongi ikusita egoteko borrokatzen ari da; eta harrotasuna erakusten du euskal industriak erabiltzen duen egurraren % 72a Euskaditik datorrela eta egur jasangarria bioekonomia egiteko hurbileko material natural eta berriztagarria dela defendatzeko.
– Zer espero dugu Baskegur honetatik?
– Aurten, sektorearen bideragarritasunerako bereziki garrantzitsuak diren gaiak azpimarratuko ditugu, hala nola haurtxoekin ikastetxeetan egin daitekeen lana, gure errealitatea ezagut dezaten eta uler dezaten basoen kudeaketa beharrezkoa dela bioekonomia garatzeko aukera ematen duen lehengaia izan nahi badugu. Balio-katearen digitalizazioa lortzeko egiten ari diren lanei eta berrikuntzari lotutako beste ekimen batzuei buruz ere hitz egingo da.
– Zein da gaur egun basoa-egurra sektorearen egoera Euskadin?
– Egurrak oso irudi ona eta positiboa du. Izan ere, egurrezko produktuen eskaria handia da, inoiz egon ez garen sektoreetan ere bai. Hala ere, eta paradoxa bat da, basoen ustiapenari eta kudeaketari dagokienez une txarrenetako batean gaude. Gero eta txarrago ikusten dute herritarrek, eta gero eta gehiago zigortzen dute arauek. Ez da ontzat hartzen zuhaitzak moztea edo zenbait espezierekin lan egitea, haiek maite dituzten produktuak ematen dizkigutenak izan arren. Bilgarria edo packaging-a paperezkoak izan behar dira, plastikoaren ordez. Baina papera egurretik dator. Eta egur jasangarria bioekonomia egiteko hurbilen daukagun material natural eta berriztagarririk garrantzitsuena da. Ez du zentzurik, beraz, egurra Brasilgo edo Austriako eukaliptoetatik edo pinuetatik etortzea, ez bailitzateke hain jasangarria izango. Km0-ari balioa eman behar zaio.
– Agian kontaketa bat sortu behar da egurraren sektorea positiboki aintzat hartzeko? Asko aipatu duzu bioekonomia…
– Lehenengo kontaketa bioekonomian oinarritu dugu. Estrategia hori gaur egun existitzen ez diren produktuak egitean oinarritzen da, gaur ez gauden merkatuetan kokatuko gaituztenak, hala nola automobilgintzan edo kimika berdean. Hori guztia egurrez egin daiteke. Petrolioan oinarritutako produktu askoz kutsatzaileagoen aukera da, eta klima-aldaketari aurre egiteko irtenbideetako bat. Eta hori ezin da egin tokiko lehengai batekin egiten ez baduzu, eta horretarako zuhaitzak moztu behar dira; hori da ulertzen ez den zatia… Ulertu behar da basoaren kudeaketa dagoela, eta batzuetan agian gogaitu egiten gaitu mendira bizikletarekin goazenean norbait kamioi batekin pasatzen ari delako, edo batzuetan espezie batzuk ez zaizkigu gustatzen, baina altueran eraikitzeko edo hormigoia, aluminioa edo PVCa ordezkatzeko beharrezkoak dira, besteak askoz kutsatzaileagoak direlako.
– Basoaren kudeaketa txartzat hartzen dela diozu. Nola eman dakioke buelta pertzepzio horri?
– Azken urtean, beste kontaketa bat lantzen ari gara, basoaren kudeaketan oinarrituta, kalte handia egiten diguten ideiak ezabatzeko. Egiten den kudeaketa kritikatzen denean, ezjakintasunean oinarritzen da. Argitzen lagundu behar da, gardentasun eta informazio gehiago eman behar dira kudeaketaren zati horri dagokionez. Ez da egia monolaborantza dugula. Izan ere, Euskadi espezieen mosaiko bat da: % 28a Radiata pinua, erdia hostozabalak eta, beste erdia, koniferoak dira. Europako iparraldeko herrialdeek izeia dute % 80an. Hemen hostozabalez osatutako zuhaiztien azalera gero eta handiagoa da, eta gehiena pribatuek kudeatzen dute.
– Basoaren kudeaketari buruzko kontaketa, zein izango litzateke?
– Alde batetik, kudeatzaileen balioa azpimarratu behar da. Basoen jabetasuna pribatua da % 75ean Bizkaian eta Gipuzkoan. Paseatzen duenean, bizikletaz ibiltzen denean edo perretxikoak biltzen dituenean herritarrak gozatzen duen mendia kudeatzeaz eta zaintzeaz arduratzen da. Eta norbaitek zaintzeari esker igaro daitekeela. Bestela, agian sasiz beteta egongo litzateke eta ezingo litzateke igaro. Sute-errekor historiko batean ez egotea, norbaitek kudeatzen eta zaintzen duelako da.
Bestalde, nabarmendu behar da kudeaketa funtzio anitzekoa dela eta ez dagoela esaten diguten monolaborantza hori. Kontserbazio-ereduak —Euskadiko azalera osoaren ia erdia tokiko hostozabalek osatzen dute, hain zuzen ere— eta hazkunde azkarreko masa emankorrak bateratu egin behar dira, bioekonomia egiteko aukera emango digun lehengai naturala eta berriztagarria lortzeko.Eredu horrek bekaizkeria eragiten du Euskaditik kanpo.
– Zenbat enpresa daude Baskegur elkarteari atxikita eta zer garrantzi du euskal egurraren sektoreak?
– Baskegur elkarteen elkartea da. Horiek dira Baskegur elkartearekin bat egiten dutenak. Egurraren Euskal Behatokiko Liburu Zuriaren arabera, 19.000 langile gara zuzenen (15.000) eta induzituen artean. Rara avis bat gara, industriatik haratago ordezkatzen baitugu. Euskadin ez dago Baskegur elkartean ez dagoen egur-enpresarik. Gainera, basoen jabeen hiru euskal elkarteak ere badaude, 10.000 bazkide inguruk osatuta.
– Oso sektore dibertsifikatua da…
– Bai, oso. Izan ere, Euskadin ia sektore guztietan ditugu enpresak, lehen mailako enpresak ere bai. Espainiako zerratokirik edo lehen eraldaketako enpresarik handiena edo egur-eraikitzaile handia Euskadin eta Baskegur elkartean daude. Astigarraga Kit Line enpresa ere ereduzkoa da estatuan eta Europako hegoaldean. Hainbat azpisektorek eta ereduzko enpresek osatzen dute Baskegur.
– Baskegur nahiko ordezkatuta dago ala enpresaren baten agerpena faltan botatzen duzu?
– Bioekonomiaren estrategiaren barruan, sektore berriak erakartzea falta zaigu, egurrarekin zerikusirik ez duten enpresa berriak.
– Zer diozu horrekin?
– Orain arte ez geunden merkatuak; adibidez, automobilgintza, energia, ehungintza, edo inoiz ez egurrez, kartoiz edo paperez zihoan packaging-en bat. Zergatik? Bioekonomiako estrategia horretan sektore horiek produktu berri askoz jasangarriagoen, naturalagoen eta berriztagarriagoen bila daudelako, petrolioaren deribatuak ordezkatu ahal izateko. Sektorea balio erantsia eta irudi hobea emango dizkiguten merkatu berrietara irekitzen hasteko unea da.
– Zer zerbitzu eskaintzen dizkiezue egurraren sektoreko profesionalei?
– Bost arlo estrategikotan dihardugu: komunikazioa, prestakuntza, lehiakortasuna, jasangarritasuna edo ingurumeneko ziurtagiriak, eta nazioartekotzea.
– Astigarraga Kit Line enpresan “jasangarritasuna” hitza gure muinean daramagu. Bi ziurtagiri garrantzitsu bermatzen gaituzte: PEFC ziurtagiriak eta Ecolabel etiketa ekologikoak. Nola sustatzen du Baskegur elkarteak jasangarritasuna, gizarterako hain lehentasunezkoa den kontua?
– Baskegur jasangarritasuna hainbat mailatan dinamizatzen ari da. PEFC eta FSC zigiluak ezartzeko eta sustatzeko lan egiten dugu; borondatezkoak dira eta egurra garapen jasangarriko basoetatik datorrela bermatzen dute. Eta EUTR erregelamenduarekin zerikusia duen guztia ere kontuan hartzen dugu, legezko egurra baita dagoeneko. Derrigorrezkoa da egurraren jatorria zalantzazkoa duten herrialdeak mugatzeko. PEFC eta EUTR idazkaritzak Baskegurretik eramaten dira.
Horrez gain, hamar urte baino gehiago dira enpresei produktuaren ingurumen-adierazpenak lortzen laguntzen diegula. Erreferentzia gara Europako hegoaldean produktuaren ingurumen-adierazpen gehienak izateagatik eta, gainera, hainbat erabileratarako produktu sektorialaren ingurumen-adierazpena lortu dugu, orain berritu egingo duguna. Europan lehenak izan gara. Eraikuntzarako besterik ez zegoen.
– “Jasangarritasuna” hitza gehiegi erabiltzen da, ezta?
– Horregatik da garrantzitsua komunikazioa azpimarratzea eta nabarmentzea jasangarritasunaren esparruan. Zu jasangarria izatea ez ezik, azal eta jakinaraz ezazu zergatik zaren jasangarria eta zergatik beste batzuk ez diren hain jasangarriak. Orain, guztiak dira jasangarriak eta eko. Baina objektiboak diren eta auditoretzak pasatzen dituzten ziurtagiriei balioa eman behar zaie. Batzuetan, logoz osatutako nahaste-borraste horrek ezjakintasuna eragiten du; saltzaile askok bere produktuari balioa ematen diote baina azkenean denek gauza bera esaten dute. Baina, gure kasuan, bai, bagara, eta informazio guztia eman behar dugu, kontsumitzaileak alderatu ahal izateko.
– Eta nola defini daiteke jasangarria eta ekologikoa dena?
– Jasangarria edo ekologikoa naturala, berriztagarria edo hurbilekoa den zerbait da. Baina kontua ez da produktu bat jasangarria izatea eta energia gutxi kontsumitzea ekoizpenean. Horrez gain, egurra guztiz birziklagarria da eta bizitza ugari ditu, energia-kostu baxuarekin ekoizpenean. Era berean, hemen ez gara hondakinaz ari, azpiproduktuaz ari gara. Gainerako materialek arazoak eragingo dituzte bizitza baliagarriaren amaieran. Aluminioa edo PVC birziklatua eko eta jasangarriak direla esaten da, baina birziklatzeak energia-kostu izugarria du. Egurraren kasuan, ordea, xehatu eta taula bihur daiteke, edo xehatu eta energia sor daiteke, edo ez da xehatu behar. Industriaurreko eran eraikitzeko lehengairik onena da.
-Baskegur elkartearen helburuetako bat euskal egurra nazioartean kokatzea da. Ildo horretatik, zer ekintza egiten dituzue?
– Hasteko, erakundea zaren aldetik, munduan egon behar zara. Baskegur elkarteak enpresen eta Euskadiko basoa-egurra sektorearen nazioartekotzea bultzatzen du, merkatu berriak irekitzen lagunduz eta finkatuenetan agerpena indartuz. Ekintzen artean daude zuzeneko merkataritzako misioak egitea, nazioarteko azoketan eta batzarretan parte hartzea eta atzerrian enpresa-misioak antolatzea, sektoreko azoka nagusietan bilduta. Denok elkarrekin goaz: stand bera dago enpresa guztietarako, nahiz eta gero bakoitzak pertsonalizatu, baina guk nahi duguna da euskal enpresarien eta tokiko egurraren marka-irudi identifikagarria nazioartean kokatzea.
– Euskadik Europako ratiorik handienetako bat du zuhaitz-azalerari dagokionez. Baina egurraren kontsumoa askoz txikiagoa da hemen zuhaitz-azalera handiak dituzten herrialdeetan baino…
– Hala da. Europako iparraldeko herrialdeen antzeko zuhaitz-azalera dugu. Euskadin, % 52a hostozabalek osatzen dute (batez ere, haritzek eta pagoek) eta % 48a koniferoek (% 28a Radiata pinua da). Km0-z eta ustiapenez ari garenean, azpimarratu behar da euskal industriak erabiltzen duen egurraren % 72a Euskadikoa dela. % 26a erkidego mugakideetakoa da. Eta inportazioko egurra ez da ezta % 2ra iristen ere. Espainian gertatzen denaren guztiz kontrakoa da hori. Izan ere, batez ere inportazioko egurrarekin lan egiten da, Austriatik, Finlandiatik edo Alemaniatik datorrena.
Paradoxa bat dago: ratioei dagokienez, basoko herrialdea gara, Europako hegoaldeko industriarik indartsuenetako bat dugu. Barregarria da enpresa horiek Euskaditik eta Espainiatik kanpo joan behar izatea lan horiek egitera; horren ondorioz ez dira hain jasangarriak izaten. Ez du zentzurik hemengo enpresa bat Frantzian edo Erresuma Batuan hainbeste obra egiten ari izatea, eta hemen obrak % 1 ingurukoak izatea. Egurrezko eraikuntzaren ehunekoa guztizkoaren % 0,8 da. Eraikuntzan oso nabarmena da, baina beste sektore askotan askoz ere egur gutxiago erabiltzen dugu beste herrialde batzuetan baino. Km0-ari eta tokiko lehengaiei balioa eman behar zaie.
– Zaila da egurra ohiko produktu gisa erabiltzea?
– Kontu guztiz kulturala da eta, jasangarritasunaren ondorioz, aldatzeko eta itzultzeko bidean dago. Egurra erabiltzeko kultura galdu dugu. Gaur egun oso zaila da egurrarekin lan egiten duten profesionalak, agintzaileak, arkitektoak edo ingeniariak izatea, ezjakintasunagatik. Arkitekturako edo Ingeniaritzako ikasketetatik egurra desagertu zen. Egurretik urrundu ginen, eta hori akats handia izan zen. Egurrezko proiektu batekin etor daitekeen agintzailea ez dator, ezagutzen ez duelako, eta hori ez da gertatu Europako zentroan eta iparraldean. Haiek egurra lantzen eta kontsumitzen dute.
– Zein izaten ari dira 2023an Baskegur elkartearen jarduteko ildo nagusiak?
– Lehen aipatu ditudan bost arloetako bakoitzean jarduera-ildo asko dituen plan estrategikoa dugu. Kontu garrantzitsu gisa, nazioartekotzeko zenbait misio. Prestakuntzari dagokionez, basoak ustiatzeko eta garraiatzeko espezializazio-programa bat jartzen ari gara abian. Ikastetxeetarako proiektu batean murgilduta gaude, haurrek mendia nola lantzen eta kudeatzen den jakin dezaten marrazki bizidunen bidez. Gaur Baskegur Egunean aurkeztuko dugu. Basoaren funtzioaniztasunaren balioa nabarmendu nahi dugu. Izan ere, basoa gauza asko dira: egia da egurra ematen dizula, baina baita perretxikoak, aisia eta oxigenoa ere, ura lurrean hartzen du, ekosistemak sortzen ditu…
Pedagogia eta kontaketa horretan, haurrei erakutsi nahi diegu zuhaitz bat moztea ez dela txarra. Beste proiektu garrantzitsu batean ere ari gara lanean komunikazioari dagokionez: komunikabide guztietan sektore-kanpaina handia sustatzea, hain zuzen ere. Duela zazpi urte ‘Gure zura’ kanpaina egin genuen eta orain beste bat egingo dugu, basoa hirira eramateko asmoz. Horri guztiari plan estrategikoan daramatzagun 48 proiektuak gehitu behar zaizkio.
