“Gustatuko zitzaidakeen basoan aitonarekin kointziditzea; oso polita izango zatekeen hiru belaunaldiok aldi berean lanbidea partekatzea!”, esan du Joanes Subinas Astigarragak, nostalgia-txinparta batekin. Bere hitzetan, basoko kudeatzailearen lana Juan Jose Astigarraga den bere aitonarekin batera bizitzeko aukera galduaren nahia ikusten da. Bere aitona Astigarraga Kit Line-ren sortzailekidea da, bizitza basoen artean egituratu duen enpresa. Ez zen posible izan, baina maisu onena du alboan: enpresako baso-arloko zuzendaria, Jose Juan Astigarraga, Juan Joseren semea eta Joanesen osaba.
Joanesek 26 urte ditu eta baso-arloko arduraduna da. Enpresen Administrazio eta Zuzendaritzan lizentziaduna, bulego batean egon liteke zenbakien artean (hori ere egiten du, basoen jabeekin egiten diren kontratuez edo zerrategiko stocka kudeatzeaz arduratzen baita), baina mendia da berea. Lanetik kanpo eta barruan. Bere lanbidea eta zaletasuna: motorrean, mendi bat goratzen, elurretan irristatzen edo pinudi bat bisitatzen. Joanes mendien erritmora doa. Basoen erritmora. “Lehenengo sektorea izugarri gustatzen zait”, argitu du.
Jose Juanek, baso-arloko zuzendariak, 36 urte daramatza enpresan, erosketen eta produkzioaren artean. Hasi-hasieran, Landetako lantegi txiki batean, astoak egiten; gero, Urrestillan, apalekin eta egurrezko botilategiekin. Mende-aldaketarekin, dena hazi zen: gaur egungo instalazioan lurreratu ziren eta asto eta altzari berriak sortu ziren. Duela hamabost bat urte, erosketa-arloa utzi gabe, baina bai produkzioa (makina eta instalazio berriak ezartzearen alde), pixkanaka hasi zen aitarekin “baso-arloa zer den ikasten”.
Eta zer da baso-arloa?
“Basoen jabeek deitu egiten gaituzte, eta zer pinu-mota dituzten esaten digute. Interesatzen bazaizkigu, horiek bisitatzera goaz. Behin lurrean, Astigarraga Kit Line-rako egokia den aztertzen da. Hortik aurrera hasten da negoziazioa, eta ea erosten den ala ez. Pinudia erosten duzunean, zura ateratzeko prestatzen da. Gure koadrilek edo baso-taldeek parte hartzen dute puntu horretan. Pinudi bakoitza zertarako den esaten diegu. Ematen diegun neurriaren arabera, apalak edo astoak egiteko, pinua moztu eta zura ateratzen da”, azaldu du Jose Juanek. “Gure lana pistak egokitzen eta ahalik eta hobekien uzten bukatzen da. Hortik aurrera jabearen lana hasten da. Astigarraga Kit Line-tik beti bultzatzen dugu basoberritzera eta laguntzen eta diru-laguntzen berri ematen diegu. Belardi gisa aziendarentzat erabiltzen den lurretako bat izan ezik, gainerakoak basoberritu egiten dira”, gehitu du Joanesek.
Jasangarritasuna eta naturarekiko grina
Astigarraga Kit Line-k Intsinis pinuzko zur trinkozko altzariak egiten ditu, eta haren funtsa jasangarritasunarekin, basoberritzearekin eta naturarekiko maitasunarekin lotzen da. Jose Juanek basoak barruan ditu: “Gure etxean basoak haztatu ditugu. Zura izan da elkarrizketa askoren ardatza”. “Nik dakidan guztia, nire aitak eta Egurbide baserriko bere lagun minak, Joaquín Egañak, erakutsi didate. Nire irakasleak ziren”, erantsi du. Juan Jose eta Jose Juan ados jartzen ez zirenean, zaharrenak berehala erabakitzen zuen gaia: “Egin zuk nahi duzuna”. “Zurdo-k”, gure sortzaileari esaten zitzaion bezala, eta Egañak zuhaitzen itzalen artean irakurtzen zekiten ia, eta urrunetik pinudia ona zen ala ez bereizten zuten. Eta bizitza, askotan ziklikotzat jotzen dena, errepikatu egiten da. Izan ere, orain Joanesek ia hitz berak eskaintzen dizkio osabari: “Dakidan guztia, Jose Juani esker dakit”.
Duela bi urte eman zioten Joanesi baso-arloan hasteko aukera. “Ez nuen bi aldiz pentsatu! Ikasten jarraitzen dut, lanbide honetan ez baitzaio inoiz ikasteari uzten. Jose Juanek aitonarengandik ikasi zuen guztia irakasten eta transmititzen ari zatzaizkit”, onartu du Joanesek, eta behin baino gehiagotan errepikatzen du, “elkarrekin igarotako bizitza oso baten ondoren” —aitona eta biloba elkarrekin bizi ziren—, “oso polita izango zatekeen hiru belaunaldiak kointziditzea”. Bada, bai, egia. Hala ere, berekin darama basoekiko grinaren ondarea, bai eta zurarekiko maitasuna ere, zeinarekin Juan Josek, lehenik, eta Jose Juanek, geroago, astoak asmatzen hasi ziren.
Jose Juanek ingurumena babesteko konpromiso sakona erakusten du, enpresa osoak bezala. Guretzat, basoak lehengai-iturri bat baino gehiago dira, gure inspirazioaren funtsa eta jasangarritasunarekiko erantzukizuna dira. “Inausketa oso selektiboen bidez zaintzen ditugu basoak. Pinuek 40 eta 50 urte bitartean dituztenean, moztu egiten dira, hil edo lehortu baino lehen, edo gaixotasunak hasi baino lehen.
Pinudiak bidaltzen dituen seinaleak
Joanes pinudien neurketak ziurtatzeko tasatzaile-ikastaroa egiten ari da, eta aditua da zuhaitzak bizirik dagoenean edo hiltzen ari denean bidaltzen dituen seinaleak aurkitzen. “Kalitateari dagokionez, pinu gazteak du kalitaterik handiena, baina begiratu behar da ea kutsatuta dagoen ‘zerrenda marroiko’ gaixotasunarekin. Pinu helduetan, begiratu behar da oso adardunak ez izatea eta korapilo beltzik ez izatea. Adarrak ustelduta badaude, enborretatik taulak ateratzean, adar horiekin sortzen diren korapiloak beltzak izango dira. 55 edo 60 urterekin, barrutik ustel egoteko probabilitatea dago. Enborrean onddoekin topo egiten badugu, jada lehortuta dagoelako seinale izan daiteke. Aldiz, oinarrian adar berdeak badaude, pinua barrutik bizirik dagoela esan nahi du”, azaldu du Joanesek, erraztasunez.
“Azaleko pitzadurak seinaleetako beste batzuk dira; gorriak badira, pinuak hazteko indarra izaten jarraitzen duela esan nahi du, eta beltzak badira, pinua gelditu egin dela. Pisten gaia ere oso garrantzitsua da: zein lur mota dagoen bereizten jakin behar da, lokatzezko edo harrizko pista bada”, dio.
“Ezin da askoz analisi gehiago egin pinudi batean. Nik ez nukeen hobeto esango. Primeran esan duzu”, esan dio Jose Juanek Joanesi lasaituta, iloba agintea segurtasunez hartzen ikusteak sorrarazten dion harrotasunarekin; izan ere, eguneroko baso-kudeaketa Joanesen esku dago jada, eta hari buruz dioenez, “jendetasuna du eta harremanetarako oso ona da”. Beno, Jose Juanek beste gauza bat nabarmentzen du ere: “Pinudia zein altueratan dagoen begiratu behar da. 400 metrotik gora badago, pinuak motelago hazten dira, txikiagoak dira eta adar oso handiak dituzte. Ez da zehatza, baina onena 300 edo 400 metrotik behera egotea da”.
“Baso-kudeatzailearen lanbidea ez da ulertzen”
Jose Juani bere lanarekiko grina nabaritzen zaio aditzera ematen duen hitz bakoitzean: “Niri asko gustatzen zait mendira joatea, jabearekin egotea eta negoziatzea; lan hori zoragarria da. Gutxien gustatzen zaidana Administrazioarekiko kudeaketa da, gero eta zailagoa baita”. Noizean behin, haserretu ere egiten da, dena ez baita nahi bezalakoa. “Zenbaitek uste du pinu bat mozten duzunean, birlandatu eta basoberritzen duzula. Baina, oro har, baso-kudeatzailearen lanbidea ez da ulertzen. Badirudi basogintzakoa izatea zuhaitz bat moztea dela, eta kito. Eta ez da hala”.
2005az geroztik, Astigarraga Kit Line-k PEFC ziurtagiria du, zura modu arduratsuan kudeatutako basoetatik ateratzen dela bermatzen duena, eta hornikuntza-kateko maila guztietan trazabilitatea bermatzen duena. “Ia aitzindariak izan ginen Espainian. Duela ia 20 urte jabeek beren basoak ziurtatzea gehien eragiten genuenak ginen. Pinudia erosterako orduan arazo bat zen. Guk beti eskatzen genuen PEFC ziurtagiria eta beste batzuek ez”. 2019az geroztik, Europar Batasunak emandako Ecolabel identifikatzailea ere badu Astigarraga Kit Line-k. Horren bidez, ingurumen-eragina murriztuz ekonomia jasangarria lortzen laguntzen dugula ziurtatzen da.
Eta ez, ez da pinu bat mozten eta kito. Astigarraga Kit Line-n baso-kudeaketa jasangarria sustatzen da. Kudeaketa horren bidez, basoen bizi-zikloa zaindu nahi da, eta, zuhaitz bat kentzean, beste bat hazteko lekua uzten da. Hori dela eta, Jose Juanek gehien errepikatzen duen aditza landatu da, eta hiru bider gainera: “Landatu, landatu eta landatu. Landatu nahi duzuna: pagoa, haritza, artea edo pinua, baina landatu”.“Basoberritzea konpromiso pertsonala da”, dio. Izan ere, oso barruan sentitzen du basoak babesteko eta zaintzeko “erantzukizun moral” hori, atzetik datozenentzat.
Basogintza-langileekiko enpatia handiagoa
Joanesek Jose Juanen diskurtsoaren alde egin du, eta uste du beharrezkoa dela “zuraren langileekiko ulermen eta errespetu handiagoa”. “Azken urteetan kalte handia egin du Afrikan eta Amazonasen kontrolik gabeko eta jasangarria ez den mozketak. Eta jendeak uste du hemen berdin egiten dela. Oso polita da 150 urteko pago-mendi batean zehar ibiltzea, baina 60 urteko pinudi bat mozten ez baduzu, usteltzen hasten da. Zer da hobea: mendi ustel bat edo moztu eta basoberritzen den mendi bat?”, galdetu du.
Jose Juanek gauza bera eskatzen die basogintzako langileei: “Enpatia”. “Euskadin dauden 12.000 jabeak ari dira benetan Euskadiko basoak landatzen eta basotzen”, esan du. Baso-arloko zuzendariak deitoratu du Gipuzkoan, Espainiako zuhaitz-azalera handiena duen probintzian (% 61), lurraren % 16 ez dela landatu azken bost urteetan, Gipuzkoako Basogintza Elkarteen datuen arabera.
Ingurumen-hezkuntza
Jose Juanek alderdi guztiek parte hartzen duten baso-kudeaketaren alde egiten du: jabeak, ekologistak, zur-fabrikak (paper-fabrikak, zerratokiak, altzari-fabrikatzaileak…) eta administrazioak. “Guztiok elkarrekin”, dio. Izan ere, haren arabera, helburua “mundu berde bat uztea” da. Eskoletan hasi behar duen ingurumen-hezkuntza ere babesten du. “Nik ez dut eskolan ikasi, duela bi urte baino. Jendeak ez du gure lanari buruzko informaziorik. Ez da botatzea eta ez landatzea. Ez dakigu identifikatzen noiz mozten den pinudia eta segidan landatzen den. Uste da dena deforestatuta dagoela eta ez da hautematen zuhaitz berriak landatu direla jada”, dio Joanesek.
Bien aitaren eta aitonaren ahalegina eta lana ez zen alferrikakoa izan, enborrak eskuz kargatzen emandako orduak zerbaitetarako balio izan dute. Jose Juanek ezaugarri zituen zintzotasuna, transmititzen zuen konfiantza eta zuen sinesgarritasuna gogoratzen ditu. “Aita pozik zegoen seme-alabekin, nahiz eta ez esan, euskalduna zen. Baina amak sentimendu hori helarazten digu, eta are gehiago, askotan esaten digu zer zoriontsu egongo litzatekeen hirugarren belaunaldia ere bere urratsei jarraitzen ikusiko balu”. Izan ere, Joanesez gain, gure sortzailekidearen beste bi biloba ere badaude: Karmele Martínez de Cabredo eta Djuniet Astigarraga, eragiketen eta merkataritza elektronikoaren arduradunak, hurrenez hurren.
Zuhaitz bakoitza, pinudi bakoitza, baso bakoitza, lehen etorri zirenen ahotsen oihartzuna da, Juan Jose Astigarragarena, Joaquín Egañarena eta beste askorena; haiek hasi zutenarekin aurrera egiteko gonbita dira. Jose Juan eta Joanesen lanak gogora ekar diezagula haien aitaren eta aitonaren ondarea, hurrenez hurren, iraganean ez ezik, orainaldian ere loratzen dela eta etorkizunerantz proiektatzen dela. Hiru belaunaldiek basoetan eta pinudietan barrena kointziditu ezin izan duten arren, Astigarraga Kit Line-k oso barneratua duen erantzukizunak bere horretan manten dadila: utzi diguten altxorrik preziatuena, gure basoak, zaindu eta babesteko erantzukizuna.
